Het mes snijdt als een scalpel, het vlees is mals als boter
"All stories teach, whether the storyteller intends them or not. They teach the world we create. They teach the morality we live by. They teach it much more effectively than moral precepts and instructions... We don't need lists of rights and wrongs, tables of do's and don'ts: we need books, time, and silence. Thou shalt not is soon forgotten, but Once upon a time lasts forever." Deze uitspraak is van leraar en schrijver Richard Pullman. En de man voegde de daad bij het woord. Hij leverde met de trilogie His dark materials (Het gouden kompas) een briljant werkstuk af, een proeve van vertelkracht die de lezer op een bedwelmende manier onderdompelt in een fantasierijk, maar verre van levens- en wereldvreemd universum. Of moeten we eerder spreken van multiversum? Onlangs verscheen het tweede boek in een Nederlandse vertaling: Het listige mes.
Het eerste deel van de trilogie, Het noorderlicht,…
Lire la suite
Het mes snijdt als een scalpel, het vlees is mals als boter
"All stories teach, whether the storyteller intends them or not. They teach the world we create. They teach the morality we live by. They teach it much more effectively than moral precepts and instructions... We don't need lists of rights and wrongs, tables of do's and don'ts: we need books, time, and silence. Thou shalt not is soon forgotten, but Once upon a time lasts forever." Deze uitspraak is van leraar en schrijver Richard Pullman. En de man voegde de daad bij het woord. Hij leverde met de trilogie His dark materials (Het gouden kompas) een briljant werkstuk af, een proeve van vertelkracht die de lezer op een bedwelmende manier onderdompelt in een fantasierijk, maar verre van levens- en wereldvreemd universum. Of moeten we eerder spreken van multiversum? Onlangs verscheen het tweede boek in een Nederlandse vertaling: Het listige mes.
Het eerste deel van de trilogie, Het noorderlicht, werd als allereerste jeugdboek bekroond met de prestigieuze Whitbread Book of the Year Award en kreeg ook de Carnegie Award. Dat is al veelzeggend op zich. Het boek vertelt over de zoektocht van de 11-jarige Lyra naar haar vriendje Roger. Hij is samen met nog een aantal kinderen ontvoerd. Wetenschappers met kwade bedoelingen willen allerlei experimenten op hen uitvoeren. Het verhaal speelt zich af in een alternatieve wereld, een wereld als de onze en gelijk toch zeer verschillend, die historische aspecten, sprookjes- en fantasyelementen in zich verenigt,. Zo is er zowel sprake van een hoog ontwikkelde kennis en technologie als van sprekende beren en een soort waarheidsdetector (het gouden kompas waaraan in de Nederlandse titel van de trilogie wordt gerefereerd). En elk menselijk wezen draagt er letterlijk zijn ziel met zich mee, een "daemon", alter ego, levend en wel in de vorm van een dier.
Niets daarvan bij aanvang van Het listige mes. De lezer maakt kennis met de 12-jarige Will. Hij woont nabij het Oxford van onze tijd. De gebeurtenissen zijn er daarom niet minder vreemd om. Hij ontfermt zich als een volleerde volwassene over zijn schijnbaar verwarde, psychisch labiele moeder, die bovendien voortdurend belaagd wordt door vreemde heerschappen die allerlei informatie van haar willen. Will voelt intuïtief aan dat het allemaal te maken heeft met de mysterieuze verdwijning jaren geleden van zijn vader. En dan is er nog de intrigerende cryptische uitspraak van zijn moeder. "Op een dag zul je de voetsporen van je vader volgen. Je wordt ook een groot man. Je zult zijn mantel opnemen..." Will brengt zijn moeder veilig onderdak bij een goede kennis, maar stoot bij zijn terugkeer naar huis op een stel inbrekers. Zij hebben het gemunt op een map met brieven, het "dierbaarste bezit" van zijn moeder. Per ongeluk doodt Will een van hen; hij grist de map met zich mee en slaat op de vlucht. Goed en wel beseffend dat hij nergens meer veilig zal zijn... Totdaar het platform waarop het eigenlijke verhaal wordt gelanceerd.
Langs een drukke weg vlakbij Oxford, waar Will enkele uren later is aanbeland, wordt zijn aandacht getrokken door een kat die plots verdwijnt door een nauwelijks zichtbaar raam in de lucht. Meteen een vette knipoog naar de manier waarop Alice door een konijn naar Wonderland wordt in Lewis Carrolls boek. Want nieuwsgierigheid en de vastberaden wil om uit de handen te blijven van zijn belagers, en -- deels onbewust -- de sterke drang om zijn vader terug te vinden, maken dat Will de kat achternagaat en zo in een andere dimensie (wereld en tijd) terechtkomt. De plaats ook waar hij Lyra zal ontmoeten, hoofdfiguur uit het eerste boek die op het einde van dat verhaal ook al uit háár wereld was gestapt. [Lezers die Het noorderlicht hebben gelezen, hebben hier een streepje voor, maar dat belet niet dat Het listige mes zonder problemen op zich kan worden gelezen]. Ci'gazze, de stad waarin ze zijn terechtgekomen, ademt een beklemmende rust uit:: stil en verlaten; alles wijst erop dat de bewoners in hun gewone dagelijkse bedrijvigheid plots in het niets zijn verdwenen. Een verklaring laat niet lang op zich wachten: de 'mensen' hebben zich in de bergen verschanst voor de Spoken. Deze geestachtige creaturen nemen bezit van de ziel en het bewustzijn van de volwassenen en maken hen aldus tot een soort zombies; voor kinderen zijn ze geen gevaar, blijven ze zelfs onzichtbaar.
Lyra's en Wills leven raken onontwarbaar met elkaar verstrengeld als het meisje haar 'kompas' vraagt om Wils vader te helpen vinden. Er zijn trouwens nogal wat parallellen tussen hun beiden, want ook Lyra leeft met de schaduw van een verleden vader; ook zij is op zoek en allebei worden zij door lot en toeval de drager en bezitter van voorwerpen met bovennatuurlijke dimensies: een kompas (Lyra) en een mes (Will). Met dat mes kunnen de poorten worden ontdekt en geopend naar andere werelden en dimensies. Hun beider doen en laten wordt op elkaar afgestemd als het trappen op een tandem. Elke inhoudsparafrase schiet hier te kort, want binnen de geschetste context wordt de lezer geconfronteerd met een veelheid van plots en subplots, symbolen en metaforen. Die laatste dringen zich op geen enkel moment nadrukkelijk op aan de lezer, maar brengen voor wie daar open voor staat een rijke gelaagdheid aan in het verhaalde, dat toch in de eerste plaats wordt voortgestuwd door actie en avontuur, spanning en mysterie. Gebracht met het metier van een rasverteller, gedreven en toch bijzonder goed in de hand gehouden en het overzicht bewarend voor de lezer. De jonge lezer zal er niet meteen een boodschap aan hebben, maar de symboliek en metaforiek zijn bij voorbeeld gebouwd rond de emanatie die de trilogie (als geheel) is van het menselijk verlangen naar fundamentele autonomie en vrijheid; een verlangen dat zich voortdurend en vaak op onbestemde wijze voortbeweegt tussen de polen van vermeende zekerheid en controle (morele en ethische bakens) en de onbegrensdheid van kennis, ervaring en wetenschap. Mogelijk nog interessant voor een bepaald volwassenenpubliek zijn de al de al dan niet bewuste associaties en spiegelingen tussen deze boeken van Philip Pullman en John Miltons Paradise lost. Tussen avonturen- en fantasyverhaal en 'ideeënroman' in staan dan nog subtiele karakterontwikkelingen en een omzichtige en genuanceerde verwerking van aloude en ook al epische thema's als de strijd tussen Goed en Kwaad, moed en angst, hoop en vertrouwen, verlangen en onzekerheid, liefde en haat. Thema's die beslist niet vreemd zijn aan het fantasygenre, maar die hier de zo vaak kenmerkende oppervlakkigheid moeiteloos overstijgen. Eindresultaat: een tijd- en leeftijdloos boek waarop een cliché in de trant van voor 13 tot 133 jaar en meer voor één keer niet misstaat. Het schrijfadagium van Pullman geheel getrouw: "I wouldn't say I'm a writer; I rather write stories. If you put the emphasis on yourself rather than your work, you're in danger of thinking that you're the most important thing. But you're not. The story is what matters, and you're only the servant, and your job is to get it out on time and in good order."
[Luc Lannoy]
Masquer le texte
