Fay is een schrijfster die na een stukgelopen huwelijk haar identiteit kwijt is. Een toeschouwer is ze geworden, iemand die kijkt naar de levens van anderen. Al luisterend heeft ze meer geleerd dan ze ooit voor mogelijk hield.

In 2014 verscheen Outline (zopas vertaald als Contouren), Rachel Cusks grensverleggende roman over diezelfde Fay. Haar huwelijk was voorbij, de wonden waren nog rauw. Transit, dat je zou kunnen omschrijven als een sequel, speelt enige tijd later.

De overgang tussen de romans is naadloos, want ze hebben dezelfde vorm, bestaan uit gesprekken van Fay met mensen die ze, al dan niet toevallig, ontmoet. De passieve Fay laat anderen vertellen; ze stelt weinig vragen, blijft nagenoeg onzichtbaar. De schrijfster gelooft niet langer in de westerse idee van persoonlijke vooruitgang en dat heeft invloed op de manier waarop ze denkt over haar werk. Fay stelt het klassieke patroon van mensenlevens in vraag en daarmee ook de structuur van verhalen. Ze ontdekt dat er niet noodzakelijk sprake is van opbouw in een mensenleven.

Fays gesprekspartners praten over verandering en hoe wenselijk die is. Volgens de kapper van het hoofdpersonage moet je verandering afwijzen om in vrijheid te kunnen leven. Een ex van het hoofdpersonage verhuist naar Toronto om uiteindelijk terug te keren naar Londen. Door die tijdelijke verandering kan hij zich nu verzoenen met een licht voorspelbaar gezinsleven.

Kan er enkel sprake zijn van vrijheid na een groot verlies? Kunnen mensen ooit samen blijven zonder elkaars diepste kwetsbaarheden te kennen? Fay luistert naar vragen en antwoorden. Soms vermoed je dat ze zich herkent in wat ze hoort. Zo ontmoet ze een Zweedse die haar vertelt over de dag dat ze een toeschouwer werd in het leven in plaats van een deelnemer.

Grotesk

Fay heeft een etage gekocht in een oud huis. Haar verdieping is er danig aan toe dat een aannemer nagenoeg alles komt slopen. Zo worden de skeletten van de muren en vloeren zichtbaar. De kwetsbaarheid van de constructie onderstreept die van Fay. Tijdens de verbouwing heeft ze het gevoel op een operatietafel te liggen. Machteloosheid is sowieso haar basisemotie. Die heeft niet enkel te maken met de afbraak, maar ook met haar fatalisme. De schrijfster heeft de indruk dat er een graad van onvermijdelijkheid in het leven zit. De dingen gaan kapot, zo meent ze inmiddels te weten, en achter de glanzende façade van een huis, van een huwelijk schuilt er wreedheid en geweld.

Het klinkt somber maar toch heeft het boek zijn komische momenten. Je wordt niet platgewalst door dit enigszins afstandelijke proza. Cusk heeft een onderkoelde stem maar onder het oppervlak schuilt iets dierlijks, iets lichamelijks dat zichtbaar wordt in de details. Bomen hebben slangachtige wortels, het patroon van behangpapier doet denken aan huiduitslag. Cusk slaat zelfs groteske wegen in. Ze is hier ver verwijderd van het realisme dat ze bedreef in - overigens sterke - romans als In de beste familie of Het buitenleven. In het souterrain woont een echtpaar dat Fay beangstigt en beschimpt. Trollen zijn het, monsters uit een expressionistische prent.

Moedig

Fay is te gast op een literair festival waar ze het podium deelt met andere auteurs. Dat laat Cusk toe om verschillende manieren van autobiografisch schrijven te verkennen. Gooi je er een fictionele laag overheen? Beschrijf je het spectaculaire of ook het zogenaamd ondramatische, zoals Knausgård? Het zijn vragen die Cusk onderzoekt en die meteen een nieuwe vraag oproepen: tot wat voor een schrijfster zal Cusk zich ontwikkelen? Fay - en, zo mogen we aannemen, Cusk met haar - is in beweging, zoals de titel aangeeft. Waar voert de reis heen? Het blijft afwachten met een schrijfster die niets ontziet in haar aanpak, die haar hele leven, haar hele zijn meeneemt in haar werk.

Rachel Cusk schrijft over klassieke onderwerpen als familie, relaties, ouderschap en eenzaamheid, maar de uitwerking is volstrekt origineel en moedig.

Vertaald door Marijke Versluys, De Bezige Bij, 219 blz., 18,99 € (e-boek 12,99 €). Oorspronkelijke titel: 'Transit'.

Masquer le texte

Na haar scheiding verhuist de vertelster met haar twee zoontjes van de South Downs in zuidoost Engeland naar Londen om daar een nieuwe start te maken. Ze koopt een vervallen bovenhuis in een goede wijk, gaat dat renoveren en vindt voor de klus een Albanese aannemer. Tijdens de verbouwing logeren haar twee zoontjes bij hun vader. Door de ontmoetingen en gesprekken die ze heeft, onder andere met de kapper bij wie ze na de aankoop van het bovenhuis haar haar laat verven, met de aannemer die erin slaagt de lastige benedenburen te kalmeren, de ontmoeting op het literaire festival waarvan ze panellid is en het bezoek aan haar oude vriend Lawrence die zijn vrouw verliet voor een ander, beschrijft ze de veranderingen in eigen leven. De romans van de Britse auteur (1967) worden om de cynische humor en het psychologisch inzicht terecht vergeleken met het werk van Jane Austen. Deze negende goed vertaalde originele roman, deel twee van een drieluik en zelfstandig te lezen vervolg op 'Contouren'* is uitstekend, met subtiele ironie en humor geschreven en geeft heel boeiend een mooi beeld van de nieuwe start van de schrijfster. Prettig leesbare vertaling. Masquer le texte