Recentelijk verscheen deel negen van de ‘Søren Kierkegaard Werken’, consequent en voorbeeldig uitgegeven door Damon. Het bevat Filosofische kruimels of een kruimel filosofie (geschreven onder het pseudoniem Johannes Climacus in 1844) en het onvoltooide Johannes Climacus, of De omnibus dubitandum est, geschreven tussen 1842 en 1843. Filosofische kruimels is zeker niet de makkelijkste van Kierkegaards teksten. Hoewel de Deense anti-filosoof altijd voor iedereen heeft willen schrijven, neigen zijn zinnen nu en dan te verzanden in geheimzinnige grootspraak of hegeliaanse abstracties. De beginvraag is nochtans eenvoudig: ‘In hoeverre kan men de waarheid leren?’ Kierkegaard vertrekt bij Socrates, maar neemt niet zomaar genoegen met de socratische twijfel. Kierkegaard wil ook twijfelen aan de socratische twijfel. Het voert hem langs paradoxen, gefingeerde dialogen  en duizelingwekkende constructies die vaak humoristisch zijn. Kierkegaard lezen biedt inzicht in de driesprong van menselijke keuzes en van het denken: ofwel zoek je (wetenschappelijke) waarheid; ofwel lach je met alles (als cynicus of krankzinnige); ofwel berust je erin dat de paradox niet opgelost moet worden, maar als denkfiguur bestaat — en neem je vrede met onophoudelijk uit te glijden over de subjectieve vaststellingen die het innerlijke leven kan bereiken. Naar het vertrouwen dat hiervoor nodig is, heeft Kierkegaard eveneens voortdurend gezocht. In de afsluitende ‘Moraal’ besluit hij (of lijkt hij te besluiten): ‘Dit project gaat onbetwistbaar verder dan het socratische, wat op elk punt merkbaar is. Of het daarom ook meer waar is dan het socratische, dat is een heel andere vraag, die niet in een en dezelfde ademtocht beslist kan worden daar er hier een nieuw orgaan wordt verondersteld: het geloof. […] Maar verder gaan dan Socrates terwijl men toch wezenlijk hetzelfde zegt als hij, alleen niet zo goed, dat is in elk geval niet socratisch.’
Johannes Climacus, of De omnibus dubitandum est is een autobiografische schets, vermomd als de levensgeschiedenis van de auteur van Filosofische kruimels. Het is haast een mini-bildungsroman, over een jongeman die keer op keer ontdekt dat wat hij voor vaste grond hield, slechts een valluik was. En tijdens het vallen passeert hij rakelings langs vele thema’s — de herhaling, de ironie, de passie — uit de hoofdwerken van Kierkegaard. Paul Cruysberghs vermeldt in zijn nawoord dat Hannah Arendt dit onafgewerkte fragment in The Human Condition ‘perhaps still the deepest interpretation of Descartes’ doubt’ noemde. Kierkegaard poneert inderdaad dat twijfel voor vele filosofen een toestand is die met filosofie overwonnen moet worden — terwijl twijfel volgens hem een constante is, waardoor het volgen van de verplichting tot twijfelen eerder tot vertwijfeling leidt dan tot opheffing van de twijfel. En ook daar moet weer over getwijfeld.
Het maakt de moed om nooit aan de twijfel te verzaken op exemplarische wijze tot een eenzaam project, dat voortkomt uit het verlangen om op een echte en authentieke manier recht te doen aan de unieke complexiteit van het menselijke bestaan. Het werk van Kierkegaard — en ook deze weliswaar moeilijke, maar zeker fundamentele teksten — laat zich daarbij niet lezen als een gebruiksaanwijzing of een recept, maar als een geestelijke oefening, die dag na dag opnieuw aangevat kan worden.

(Dit is een abstract van een artikel van Christophe Van Gerrewey. Het is verschenen in De Leeswolf 7, 2013.)
[Christophe Van Gerrewey] Masquer le texte

Het boek, het negende deel van de Nederlandse 'Søren Kierkegaard werken', bestaat uit twee uiteindelijk onvoltooid gebleven geschriften van de Deense theoloog en filosoof (1813-1855), ontstaan in de periode rond 1844. Beide werken zijn bedoeld om duidelijk te maken dat filosofie, logisch of syllogistisch denken en redeneren, geen goede manier is om waarheid te ontdekken. Waarheid is subjectief en persoonlijk. De teksten die fragmentarisch zijn opgebouwd, vallen op door het veelvuldig en nadrukkelijk gebruik van literaire stijlfiguren als ironie en humor; ook het gehannes met pseudoniemen is iets dat geheel wordt verklaard door Kierkegaards anti-filosofische instelling. Sommigen weigeren Kierkegaard daarom een filosoof te noemen. Een uitvoerig nawoord en notenapparaat bieden beginners een helpende hand. Met een register op personen en zaken. Verzorgde uitgave in gebonden uitvoering met leeslint.